Ceza hukuku, toplum düzenini korumak amacıyla hangi fiillerin suç sayılacağını, bu fiilleri işleyenlere uygulanacak cezaları ve güvenlik tedbirlerini belirleyen kamu hukuku dalıdır.
Kişilerin temel hak ve özgürlükleri ile kamu düzeni arasındaki dengeyi gözetir. Suçun tanımı, unsurları, cezaların türleri, suç ve ceza sorumluluğu, zamanaşımı, infaz gibi konular ceza hukukunun kapsamına girer.
Ceza hukuku, genel ceza hukuku (suçun ve cezanın genel prensipleri), özel ceza hukuku (Türk Ceza Kanunu’nda ve diğer kanunlarda düzenlenen tek tek suç tipleri) ve ceza muhakemesi hukuku (suç soruşturma ve kovuşturma usulleri) olmak üzere üç ana bölümde incelenir.
Ceza davaları, işlenen fiilin niteliğine ve şikâyet şartına göre farklı türlere ayrılır.
⚖️ Ceza Hukuku Kapsamında Türkiye’de Açılabilecek Dava Türleri
🔹 1. Kamu Davaları
Tanım:
Devletin, toplum düzenini bozduğu düşünülen fiiller için açtığı davalardır.
Cumhuriyet savcısı tarafından açılır, şikâyet olmasa da yürütülebilir.
Örnekler:
-
Kasten öldürme
-
Yağma (gasp)
-
Uyuşturucu madde ticareti
-
Dolandırıcılık
-
Cinsel saldırı (bazı hâller)
Mahkeme:
Suçun türüne göre Asliye Ceza Mahkemesi, Ağır Ceza Mahkemesi veya Sulh Ceza Hakimliği
🔹 2. Şikâyete Bağlı Suçlar Nedeniyle Açılan Davalar
Tanım:
Bazı suçlar, mağdurun şikâyeti üzerine soruşturulabilir ve kovuşturulabilir. Şikâyet olmazsa dava açılmaz.
Örnekler:
-
Hakaret
-
Basit yaralama
-
Tehdit (hafif şekilleri)
-
Özel hayatın gizliliğini ihlal
-
Güveni kötüye kullanma
Süre:
Şikâyet hakkı, fiilin ve failin öğrenilmesinden itibaren 6 ay içinde kullanılmalıdır.
Mahkeme:
Genellikle Asliye Ceza Mahkemesi
🔹 3. Ağır Ceza Davaları
Tanım:
Türk Ceza Kanunu’na göre daha ağır cezalar gerektiren suçlar için açılan davalardır.
Örnekler:
-
Kasten öldürme
-
Nitelikli yağma
-
Çocuğun cinsel istismarı
-
Devlete karşı suçlar (ör. anayasal düzeni ortadan kaldırma)
Mahkeme:
Ağır Ceza Mahkemesi
🔹 4. Asliye Ceza Davaları
Tanım:
Daha düşük cezalar öngörülen suçlar için açılır.
Örnekler:
-
Basit yaralama
-
Hakaret
-
Tehdit (basit şekli)
-
Trafik güvenliğini tehlikeye sokma
Mahkeme:
Asliye Ceza Mahkemesi
🔹 5. Sulh Ceza Davaları (Kabahat ve Hafif Suçlar)
Tanım:
Daha hafif nitelikteki suçların soruşturulması ve karara bağlanması.
Örnekler:
-
Gürültüye sebep olma
-
Emre aykırı davranma
-
Kimlik bildirmeme
Mahkeme:
Sulh Ceza Hakimliği (çoğu idari yaptırım şeklinde)
🔹 6. Özel Ceza Davaları
Tanım:
Savcı yerine doğrudan mağdurun açabildiği davalardır.
Örnekler:
-
Basın yoluyla hakaret
-
Bazı telif hakkı ihlalleri
Usul:
Mağdur, doğrudan iddianame niteliğinde şikâyet dilekçesi sunar.
🔹 7. Tazminat Talepli Ceza Davaları
Tanım:
Ceza davası ile birlikte veya sonrasında maddi/manevi tazminat istenmesidir.
Örnek:
Bir yaralama olayında, mağdur hem sanığın cezalandırılmasını hem de uğradığı zararın ödenmesini talep edebilir.
🔹 8. Ceza Muhakemesi Hukuku Kapsamında Açılabilen Diğer Davalar
-
Hükmün Açıklanmasının Geri Bırakılmasına İtiraz (HAGB itirazı)
-
Tutukluluğa itiraz
-
Yargılamanın yenilenmesi
-
Beraat sonrası tazminat (haksız tutuklama)
📌 Ceza Davalarında Önemli Hususlar
-
Dava zamanaşımı suçun türüne göre değişir (ör. kasten öldürme 20 yıl, hakaret 8 yıl).
-
Şikâyete bağlı suçlar süresinde şikâyet edilmezse dava açılamaz.
-
Avukat desteği özellikle ağır ceza gerektiren suçlarda neredeyse zorunludur.
